Vào những năm 1917-1918, số học sinh trung học của tỉnh Quảng Nam ở Huế đã chung nhau thành lập một nhà Hội Quảng Nam ở gần cầu Giả Viên, nhằm tạo một nơi ăn ở và học tập tập thể nhằm đỡ tốn kém. Nhà Hội Quảng Nam cũng là nơi lui tới của nhiều trí thức tiến bộ.

 

Năm 1927, ở Huế nổ ra một cuộc bãi khóa lớn. Nhà Hội Quảng Nam biến thành trung tâm lãnh đạo cuộc bãi khóa. Mật thám bắt giam hàng loạt học sinh, đóng cửa trường học. Số anh em ở trọ nhà Hội Quảng Nam phải phân tán đi các nơi, một số bỏ về quê tránh khủng bố.

 

Đỗ Quang, quê ở Quế Sơn, học ở trường Cao đẳng Thú y Hà Nội, được đưa ra ngoài nước dự lớp huấn luyện ở Quảng Châu (Trung Quốc) vừa trở về nước, đã gặp gỡ tuyên truyền một số anh em, lập ra Ban vận động Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.

 

Tháng 9-1927, chi hội Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Đà Nẵng chính thức được thành lập do Đỗ Quang làm Bí thư, gồm có Đỗ Quỳ, Lê Quang Sung, Lê Văn Hiến, Thái Thị Bôi, Phan Long. Ở Đà Nẵng lúc bấy giờ lại có một tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên khác do Nguyễn Tường thành lập, dựa vào số cốt cán của hội Ái hữu lái xe miền Trung. Ở Hội An, một chi hội Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên do Phan Thêm (Cao Hồng Lãnh) chịu ảnh hưởng của tỉnh bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Quảng Trị cũng được thành lập.

 

Đầu năm 1928, trong một cuộc hội nghị tổ chức gần Giếng Bộng (Đà Nẵng), dưới sự chủ trì của phái viên Tổng bộ là Vương Thúc Oánh, từ ba đầu mối nói trên hợp nhất thành một đơn vị và đã chính thức bầu ra ban chấp hành tỉnh bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Quảng Nam gồm Đỗ Quang (bí thư), Phan Thêm, Nguyễn Tường, Nguyễn Thái, Phan Long, Thái Thị Bôi, Lê Văn Hiến.

 

Cuối năm 1928, Tổng bộ Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên quyết định chọn Đỗ Quỳ và Phan Thêm đi dự lớp huấn luyện ở Quảng Châu, Lê Quang Sung đi dự lớp huấn luyện khác ở Thái Lan. Đến tháng 5-1929, tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Quảng Nam và Đà Nẵng có số lượng đến 50 người, và trở thành một tổ chức chính trị có ảnh hưởng nhất định tại địa phương.

 

 

Ở Quảng Nam, vào tháng 2-1927, chi hội Tân Việt đầu tiên được thành lập gồm 5 đảng viên do Bùi Châu, nhân viên bưu điện Đà Nẵng làm Bí thư. Mùa hè năm 1928, trong Đại hội Kỳ bộ Tân Việt họp ở Huế, Bùi Châu được cử vào Ban chấp hành Kỳ bộ, số đảng viên Tân Việt lên đến 14 người. Cuối năm này, xuất hiện một số chi bộ cộng sản do phái tả trong đảng Tân Việt tự tổ chức. Ngày 1-1-1930, Đông Dương Cộng sản liên đoàn được thành lập trên cơ sở Tân Việt ở Huế bị vỡ, nhiều người lãnh đạo và đảng viên bị bắt, số còn lại phân tán đi khắp nơi. Ở Quảng Nam, ảnh hưởng của Tân Việt không sâu rộng như Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.

 

Tháng 3-1929, một chi bộ cộng sản được thành lập ở phố Hàm Long (Hà Nội). Ngày 17-6-1929, những người tiên tiến trong Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên đã đứng ra thành lập Đông Dương Cộng sản đảng, phát đi Tuyên ngôn và Cương lĩnh của đảng.

 

Tháng 9-1929, Đảng bộ Cộng sản tỉnh Quảng Nam được thành lập. Tỉnh ủy lâm thời gồm Phan Văn Định (bí thư) Phạm Thâm (phó bí thư), Nguyễn Thái (ủy viên).

 

Ngày 3-2-1930, tại Cửu Long, gần Hồng Kông, một hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản (An Nam Cộng sản đảng, Đông Dương Cộng sản đảng, Đông Dương Cộng sản liên đoàn) do Nguyễn Ái Quốc chủ trì thành một đảng duy nhất lấy tên là Đảng Cộng sản Việt Nam. Chính cương vắn tắt của đảng Cộng sản nêu rõ nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam là “tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản”⁽¹⁾.

 

Ngày 28-3-1930, Ban Chấp hành lâm thời ra thông cáo về việc thành lập Đảng bộ đảng Cộng sản Việt Nam tỉnh Quảng Nam. Tỉnh ủy lâm thời gồm: Phan Văn Định (Bí thư), Phạm Thâm, Nguyễn Thái. Tổng số đảng viên trong tỉnh vào cuối năm 1930 lên đến 80 người.

 

Về báo chí bí mật, Xứ ủy Trung Kỳ có tờ Bẻ xiềng, Tỉnh ủy Quảng Nam có tờ Lưỡi cày, Thị ủy có tờ Còi nhà máy.

 

Như vậy là chỉ trong vòng hai tháng sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, Đảng bộ tỉnh Quảng Nam được thành lập (28-3-1930) với một hệ thống tổ chức, lãnh đạo từ tỉnh đến cơ sở bằng con đường phát triển các tổ chức tiền thân, chủ yếu là Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.