Đài thờ Mỹ Sơn E1 được các nhà khảo cổ Pháp phát hiện, khai quật năm 1903 trong khối đổ nát của tháp E1 thuộc khu đền tháp Chăm-pa ở Mỹ Sơn (nay thuộc xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam) và được mang về Bảo tàng Điêu khắc Chăm Đà Nẵng năm 1918.

Đài thờ gồm 16 khối đá nhưng 2 khối bị mất sau khai quật. Đài thờ có kích thước cao 65cm, dài 353cm và rộng 271cm. Đài thờ được xếp thành một vành đai hình vuông, tạo thành nhiều cấp, trang trí cả bốn mặt với các mô-típ đặc trưng của Chăm-pa: cảnh sinh hoạt, tu sĩ, động vật, lá dương xỉ, hoa sen,... Ở phần cấp cũng như ở mặt ngoài của các khối đá được chạm khắc các đường viền, các gờ chỉ. Trong các ô lõm có chạm nổi hình người, động vật và thực vật.

Mặt trước của đài thờ là một bậc cấp nhỏ, thành của bậc cấp là một bức chạm tả cảnh ba người trong điệu múa khăn. Người ở giữa trong tư thế uốn mình hai chân xoãi gần sát đất, hai tay dang rộng nâng một dải lụa. Hai bên là hai vũ công, chân trái khép lại, chân phải xoãi bật ra, toát lên đẹp thành kính trong nghi lễ dâng cúng thần linh. Hai bên bậc cấp là 2 phiến đá chạm khắc 2 vòm cuốn, mô phỏng theo hình dáng các vòm cuốn trên các cửa tháp.

Bên hông phải của bậc cấp là cảnh một đạo sĩ ngồi trầm ngâm trước một quyển kinh. Bên trái đạo sĩ là một chú két ló đầu ra từ một lùm cây. Bên phải đạo sĩ là một chú sóc duỗi cái đuôi xù chạy xuống từ một thân cây to có tán lá tỏa ngang đầu đạo sĩ.

Các ô khác của đài thờ miêu tả cảnh một tu sĩ nằm tĩnh tâm, lần chuỗi hạt dưới một bóng cây, cảnh biểu diễn âm nhạc với người thổi sáo và người vỗ trống baranưng, cảnh tu sĩ đang giảng đạo cho tín đồ, cảnh đạo sĩ đang luyện thuốc và chữa bệnh.

Đài thờ Mỹ Sơn E1 được công nhận Bảo vật quốc gia năm 2012. Đây là đài thờ Chăm-pa duy nhất miêu tả nhiều nhân vật, cảnh sinh hoạt của các tu sĩ Ấn Độ giáo cùng cảnh tượng thiên nhiên, động vật một cách chi tiết, cụ thể.

THANH THẢO