Cuộc tuần du Ngũ Hành Sơn của vua Minh Mạng năm 1831 và bản điều trần của người học trò huyện Duy Xuyên
Trong 20 năm ở ngôi (1820-1840), vua Minh Mạng tiếp tục củng cố vương quyền của nhà Nguyễn bằng một thiết chế nhà nước quân chủ chuyên chế kiểu phương Đông. Nhà vua thâu tóm mọi quyền hành trong tay. Tốn kém nhất và gây phiền toái nhất cho quan lại địa phương và dân chúng là những cuộc tuần du của nhà vua.

Chỉ riêng ở Quảng Nam, Minh Mạng đã tổ chức tuần du đến chiêm bái và ngoạn cảnh Ngũ Hành Sơn, một danh thắng bậc nhất của Quảng Nam, vào những năm 1825, 1827 và 1831.

Năm 1831, trời làm khô hạn, bốn huyện thuộc trấn Quảng Nam là Diên Phước, Hòa Vang, Duy Xuyên, Lễ Dương bị mất mùa nghiêm trọng. Nhưng vua Minh Mạng sau khi tổ chức ăn mừng lễ tứ tuần đại khánh linh đình, triều đình tại kinh thành Huế năm trước, vẫn tiến hành ngự lãm Ngũ Hành Sơn vào năm sau đó.
 
Quan Hiệp trấn Quảng Nam lúc bấy giờ là Phan Thanh Giản được lệnh chuẩn bị cuộc nghênh đón, đã dâng sớ can gián vua nên sau đó đã bị giáng cấp sung quân ở đồn Trà My, miền tây Quảng Nam để chống lại việc quấy phá của tộc người thiểu số. Và cuộc tuần du của vua vẫn cứ tiến hành như đã định.
 
Trong chuyến tuần du này, trên đường trở về đã xảy ra một sự cố hiếm thấy. Có một thư sinh áo vải tuổi độ 20 – 22, quê ở làng Thới Bình, huyện Duy Xuyên, tên là Nguyễn Đình Chương đã dâng sớ lên vua nêu rõ thực trạng tình hình đất nước và đời sống khổ cực của dân chúng trong hạt, đồng thời cũng lên tiếng phê phán cuộc tuần du mà nhiều đại thần cũng như thuộc quan đã có ý kiến can gián.
 
Về sự kiện này, sách Minh Mạng chính yếu chỉ chép mấy dòng ngắn gọn như sau: “Vua vào chơi tỉnh Quảng Nam, có người học trò tên Lê Đình Chương đón xa giá, đếm xỉa những điều tai dị như nắng khô, mưa lụt, nói nhiều đến ngông cuồng, trái lẽ. Giao cho bộ Hình bàn luận, xin theo luật “Yêu ngôn” (nói điều yêu quái), kết tội “trảm giam hậu” (giam lại chờ chém)”.
 
Còn theo giám mục Taberd trong thư gửi ông Langlois đề ngày tháng 3-1831, thì Nguyễn Thế Lương(1) đón ngự giá vua Minh Mạng dâng một “bản tấu” (placet) dài 11 trang và cho đây là “một kiệt tác trong số những điều trần nổi tiếng xưa nay ở đây”…
 
Nội dung bản điều trần có đoạn: Mỗi lần đức vua tuần du dài ngày là mỗi lần tốn phí lớn lao, chưa nói đến nỗi cực nhọc và sự phiền muộn trong dân tình (…) Ngày hôm nay, bệ hạ lại tuần du trấn Quảng Nam, các đại thần cũng như thuộc quan đã lên tiếng can gián. Kẻ hạ dân này dù đơn độc và tầm thường, cũng xin thẳng thắn đệ trình lên bệ hạ đôi lời. Nếu bệ hạ lấy làm phật ý nổi giận ấy là đã quên cái gương của triều Ngu chịu lắng nghe những lời chỉ trích lỗi lầm của vua… Còn như may ra bệ hạ hồi tâm xét nghĩ, luôn luôn xem dân là quý, là rường cột chống đỡ vương triều. Trong trường hợp này, vua chẳng khác chi là chiếc thuyền và dân chẳng khác chi là nước. Chỉ có nước chở thuyền, chứ chưa từng nghe thuyền chở nước bao giờ. Kẻ hạ dân dám xin Cửu trùng chớ nên khinh thị những ngu kiến trong sớ này, và cầu mong Thánh thượng để lòng thực thi. Nhược bằng đấng Thiên tử khi dễ và ruồng bỏ, bắt tội phạm thượng khi quân, kẻ hạ dân đây cam lòng chịu tội, không một chút hối tiếc”.
 
Còn số phận của người dâng sớ sau đó ra sao? Cũng theo thư của giám mục Taberd thì “con người trẻ tuổi ấy liền bị bắt và khép vào tội chết. Nhiều quan văn tỏ ra có biệt nhãn với tài học và sự quả cảm của anh ta, cùng lên tiếng xin vua ân xá. Nếu không tha bổng hoàn toàn, cũng xin vua đặc ân cho anh ta một chút tự do, dưới sự quản thúc của hoàng triều”. Còn sự thật đã diễn ra như thế nào thì không thấy tài liệu nào của Quốc sử quán triều Nguyễn nói đến, ngoài những dòng ngắn ngủi trong Minh Mệnh chính yếu được trích dẫn ở trên đây.

(1) Về tên gọi của người dâng sớ, các nguồn tài liệu chép khác nhau do chuyển ngữ từ Hán văn sang Pháp văn rồi dịch sang quốc ngữ.

- Sách Minh Mạng chính yếu chép là Nguyễn Đình Chương.

- Nguyễn Phan Quang trong Việt Nam thế kỷ XIX (1802-1884), Nxb. TP. Hồ Chí Minh, 1999, ở trang 17 chép là Nguyễn Tiến Chương.

- Giám mục Taberd trong một bức thư gửi cho ông Langlois (3-1831) ghi tên thư sinh là Nguyễn Thế Lương.

- Đốc học Quảng Nam Trần Đình Phong trong bài Quảng Nam tỉnh phú nổi tiếng nhắc đến sự kiện này này bằng câu: "Làng Thới Bình có Đồ bố y thảo dã dám cửu trùng bộc bạch" (Thới Bình Đỗ bố y, thiện chí xích nhi thốn trung hiến bộc).

Chúng tôi (B.S) dựa theo tên của sách Minh Mạng chính yếu là Nguyễn Đình Chương, bản dịch Nxb. Thuận Hóa, tập 3, tr. 364.

 

ĐÁNH GIÁ BÀI VIẾT

Các tin khác