Đà Nẵng – Quảng Nam: Phối hợp triển khai các giải pháp phân bổ nguồn nước, giảm mặn, chống lũ

Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng Hồ Kỳ Minh phát biểu tại cuộc họp

Tình hình khí tượng thủy văn có nhiều biến động

Hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn là hệ thống sông lớn ở vùng Duyên hải Trung Trung Bộ. Toàn bộ lưu vực nằm ở sườn Đông của dãy Trường Sơn có diện tích lưu vực 10.350 km2, trong đó diện tích nằm ở tỉnh Kon Tum là 301,7 km2, còn lại chủ yếu thuộc địa phận tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng. Đây là khu vực có lượng mưa lớn trung bình từ 2.000-3.000mm/năm, có nguồn nước dồi dào, tiềm năng phát triển nguồn nước trên lưu vực rất đa dạng như phát điện, cấp nước tưới, sinh hoạt, công nghiệp, phòng chống lũ, đẩy mặn... Hiện nay, Sông Vu Gia - Thu Bồn là nguồn cung cấp nước chủ yếu cho sinh hoạt, nông nghiệp và đẩy mặn, phục vụ cho việc phát triển kinh tế - xã hội của thành phố Đà Nẵng và một phần tỉnh Quảng Nam.

Trong những năm gần đây, tình trạng nhiễm mặn, thiếu nước trên địa bàn thành phố Đà Nẵng diễn ra thường xuyên và ngày càng nghiêm trọng. Trước đây, trung bình trong 4 năm mới xảy ra 1 năm bị nhiễm mặn ở Nhà máy nước cầu Đỏ với mức độ nhiễm mặn là không lớn, trong năm bị nhiễm mặn đó chỉ xảy ra 1-2 đợt và mỗi đợt chỉ kéo dài 1-3 ngày.

Theo nghiên cứu của Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Đà Nẵng, hiện nay, chế độ nhiễm mặn trên hệ thống sông Hàn đã bị thay đổi hẳn theo hướng sông cầu Đỏ bị nhiễm mặn suốt cả mùa khô (từ tháng 1 đến tháng 8). Nguyên nhân chính dẫn trạng trên là sự hoạt động của Thủy điện Đakmi 4 đã lấy đi 50% nước sông Vu Gia đưa về sông Thu Bồn để phát điện. Đồng thời, nhánh sông Quảng Huế nối giữa sông Vu Gia và Thu Bồn liên tục bị sạt lở, đổi dòng nên lượng nước từ Vu Gia đã được chuyển sang sông Thu Bồn tăng mạnh làm gia tăng nhiễm mặn ở hạ lưu sông Vu Gia.

Trong năm 2018, theo báo cáo của Công ty CP cấp nước Đà Nẵng (Dawaco), từ sau ngày 31-8-2019 đến nay (thời kì bắt đầu mùa lũ, các thủy điện trên hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn vận hành theo mùa lũ), nguồn nước thô tại cửa thu Nhà máy nước cầu Đỏ bị nhiễm mặn, độ mặn thường xuyên dao động ở mức 260-2.000 mg/l. Để đảm bảo nguồn nước thô cho Nhà máy nước cầu Đỏ và Sân bay, Dawaco phải kết hợp việc lấy nước tại cửa thu cầu Đỏ và bơm nước thô từ trạm bơm phòng mặn An Trạch. Tuy nhiên công suất của trạm bơm phòng mặn An Trạch chỉ đáp ứng được 70% công suất cấp nước hiện nay dẫn đến tình trạng không đủ lượng nước thô để xử lý. Do đó, lượng nước sạch cấp vào mạng lưới giảm 50.000-70.000 m3/ngày dẫn đến khu vực cuối nguồn quận Ngũ Hành Sơn, Sơn Trà, Liên Chiểu nước rất yếu. Cũng trong khoảng thời gian này, theo kết quả quan trắc tại Ái Nghĩa, mực nước trung bình chỉ ở 2,52 m, thấp hơn mực nước trung bình 3,51 m so với cùng kỳ nhiều năm nên tình hình khả năng nhiễm mặn sẽ kéo dài.

Hiện nay sông Vu Gia là nguồn nước chính cấp cho 11.000 ha lúa/ vụ, 4.000 ha màu/vụ, nước sinh hoạt cho huyện Đại Lộc, Điện Bàn, thành phố Hội An tỉnh Quảng Nam và cấp cho 2.000 ha lúa/vụ, nhà máy nước cầu Đỏ công suất 280.000 m3/ngày đêm của thành phố Đà Nẵng. Tình hình này dẫn đến nguy cơ nhiễm mặn, thiếu nước gay gắt trong mùa khô năm 2019 là rất lớn.

Tích cực triển khai nhiều giải pháp

Thời gian qua, thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam đã thống nhất phối hợp, triển khai các giải pháp nhằm phân bổ nguồn nước, giảm mặn, chống lũ cho lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn gồm: đề nghị Bộ Tài nguyên và Môi trường điều chỉnh quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Vu Gia - Thu Bồn theo hướng điều phối nguồn nước xả, phát điện hợp lý trong mùa cạn và trong mùa lũ nhằm tăng cường nước về hạ du sông Vu Gia phục vụ sinh hoạt, sản xuất và đẩy mặn cho sông Cầu Đỏ và tăng hiệu quả cắt giảm lũ cho hạ du; nâng cao đỉnh đập Quảng Huế để tăng lượng nước về sông Vu Gia tại ngã ba chia nước Vu Gia - Ái Nghĩa - Quảng Huế đảm bảo phục vụ việc cấp nước sản xuất và sinh hoạt cho huyện Đại Lộc, Điện Bàn, thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng.

Các đại biểu đề xuất nhiều giải pháp cho đảm bảo nguồn nước lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam – Đà Nẵng

Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng Nam cho biết, nhằm đảm bảo hài hòa giữa lợi ích phát điện và nhu cầu sử dụng nước cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp ở hạ du hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn, vào mùa cạn, Sở đã chủ động tính toán và phối hợp với các chủ đập thủy điện xây dựng kế hoạch xả nước qua phát điện phù hợp với tình hình thời tiết và nguồn nước tại các hồ chứa thủy điện. Giải pháp này phần nào có hiệu quả trong mùa cạn. Tuy nhiên, hằng năm do ảnh hưởng của triều cường và nguồn nước ngọt từ thượng lưu về hạ lưu không thể đẩy mặn được mà chỉ khống chế không để mặn xâm nhập sâu vào nội địa vùng hạ du. Do vậy, để đảm bảo nguồn nước ngọt cấp cho sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp, hằng năm UBND thị xã Điện Bàn và Công ty Thủy lợi Quảng Nam đều thực hiện đắp đập tạm bằng cát ngăn mặn, giữ ngọt trên sông Vĩnh Điện và sông Bà Rén.

Đến trước mùa mưa lũ, Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Quảng Nam đã phối hợp với Sở Công thương, Sở Tài nguyên và Môi trường tổ chức kiểm tra đánh giá an toàn đập, tham mưu UBND tỉnh, Bộ Công thương phê duyệt phương án đảm bảo an toàn đập, phương án ngập lụt vùng hạ du đập; tham mưu UBND tỉnh chỉ đạo các địa phương khu vực hạ du sẵn sàng và chủ động phương án sơ tán dân theo cấp báo động. Trong mùa mưa lũ, Văn phòng Thường trực Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh tổ chức trực 24/24h; thường xuyên theo dõi tình hình thời tiết, diễn biến mưa, tình hình nguồn nước về các hồ chứa thủy điện và mực nước trên sông; phối hợp với Đài Khí tượng thủy văn Trung Trung bộ, Đài Khí tượng thủy văn tỉnh và các chủ đập theo dõi tình hình mưa trên lưu vực, tính toán dự báo lũ về các hồ chứa thủy điện và sớm ban hành lệnh vận hành đúng quy trình, thời điểm nên đã góp phần giảm lũ đáng kể cho vùng hạ du.

Tại cuộc họp, cán bộ chuyên môn của hai địa phương và các chuyên gia trong cả nước đã thảo luận, đề xuất nhiều giải pháp liên quan đến phân bổ nguồn nước, có khả năng giảm mặn và phòng chống lũ cho lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn, trong đó tập trung vào hai giải pháp: xây dựng đập Quảng Huế tăng lưu lượng nước về sông Vu Gia phục vụ cấp nước cho Đà Nẵng và một phần đất sản xuất nông nghiệp tỉnh Quảng Nam; xây dựng cầu kết hợp đập ngăn mặn có van điều tiết trên sông Vĩnh Điện để ngăn mặn cho sinh hoạt và sản xuất khu vực Điện Bàn, Hội An.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh phát biểu tại cuộc họp

Đối với giải pháp xây dựng đập Quảng Huế, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh cho biết, tỉnh Quảng Nam hoàn toàn thống nhất chủ trương cùng với thành phố Đà Nẵng và các Bộ, ngành liên quan nghiên cứu, tìm ra phương án xây dựng đập một cách khoa học nhất, hữu ích nhất, phù hợp với từng giai đoạn. Theo ông Lê Trí Thanh, việc xây dựng đập điều tiết cứng, có hệ thống thủy lực để điều phối được lượng nước vào mùa kiệt và mùa lũ phù hợp là vô cùng cần thiết; vì vậy, đề nghị Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn hai địa phương phối hợp, cùng với đơn vị tư vấn khảo sát, đưa ra đề xuất cụ thể nhằm báo cáo, tham mưu lãnh đạo hai địa phương xem xét, phê duyệt.

Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng Hồ Kỳ Minh cho rằng, đề xuất xây dựng cầu kết hợp đập ngăn mặn có van điều tiết trên sông Vĩnh Điện là rất hợp lý, bởi việc xây dựng kết hợp như vậy tiết kiệm được rất nhiều kinh phí và phạm vi ngăn mặn rộng hơn so với đập hiện nay, từ đó, việc quản lý nguồn nước sẽ chủ động hơn. Về lâu dài, có thể tính đến phương án xây dựng nhà máy nước quy mô lớn tại đây để cấp nước cho vùng Nam Đà Nẵng và một số vùng đô thị hóa của Điện Bàn.

Liên quan đến giải pháp về kiểm soát chất lượng môi trường nước trên các lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn và vùng bờ Quảng Nam – Đà Nẵng, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng Hồ Kỳ Minh cho biết, thành phố Đà Nẵng đã thông qua chủ trương dự án đầu tư 2 trạm quan trắc môi trường nước tự động, liên tục trên lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn với tổng mức đầu tư gần 15 tỷ đồng, tại hai vị trí sông Yên – Vu Gia và sông Cái – Vĩnh Điện. Về vấn đề này, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Lê Trí Thanh khẳng định hoàn toàn thống nhất với thành phố Đà Nẵng, đồng thời đề nghị Đà Nẵng sớm triển khai trong năm 2019 nhằm đưa hai trạm quan trắc vào vận hành vào tháng 6-2020 như kế hoạch đề ra.

NGÔ HUYỀN