Niên biểu Quảng Nam- Đà Nẵng thế kỷ 20, từ năm 1931 đến năm 1945

          Khởi công xây dựng đoạn đường sắt Đà Nẵng – Nha Trang dài 532 km theo một sắc lệnh của Toàn quyền Đông Dương ngày 22-2-1931. Đây là đoạn đường cuối cùng của tuyến đường sắt xuyên Việt (Sài Gòn – Hà Nội) được hoàn thành vào tháng 10 – 1936.

          Cuối năm 1933, thực dân Pháp bày trò ân xá tù chính trị để gây thanh thế cho việc “Bảo Đại hồi loan”, số đông anh em chính trị phạm, kể cả số có án nặng bị đày đi Lao Bảo được trả tự do, trong đó có nhiều đồng chí quê Quảng Nam. Số tù chính trị khi về gia đình đều bị chính quyền địa phương quản thức tại chỗ.

          Thông xe đoạn đường sắt Đà Nẵng – Quảng Ngãi.

          Công nhân mỏ vàng Bồng Miêu bãi công đòi chủ mỏ tăng lương 100%.

-Tháng 9

          Công nhân hãng chè Fiar (Đà Nẵng) đấu tranh đòi tăng lượng. Công nhân các hãng buôn Quảng Hoà Mỹ, Lê Văn Tập, Trương Côn, Sacric đấu tranh đòi chủ tăng tiền công bốc vác hàng hoá.

          Một cuộc biểu tình lớn tại Đà Nẵng nhân dịp đón tiếp Phái viên Chính phủ Mặt trận Nhân dân Pháp sang Đông Dương thu thập nguyện vọng của dân chúng. Ông Phan Bội Châu đại diện cho nhân dân Quảng Nam, đã đưa tận tay Justin Godart bản “Dân nguyện” tại toà Đốc lý thành phố.

          Viện Dân biểu Trung Kỳ mở màn cuộc tuyển cử dân biểu khoá 3. Tỉnh Quảng Nam chia làm 5 hạt bầu cử: Hội An, Điện Bàn – Thăng Bình, Đại Lộc – Hoà Vang, Duy Xuyên – Quế Sơn, Tam Kỳ - Tiên Phước. Mặt trận Dân chủ đã đưa Phan Thanh ra ứng cử ở hạt Đại Lộc – Hoà Vang và đã đắc cử, mở đầu cho cuộc đấu tranh công khai hợp pháp ở Viện Dân biểu Trung kỳ.

          Đầu năm, ở vùng cao Trà My nổi lên phong trào “Nước Xu”, người dân tộc Xơ đăng dùng tên và giáo phục kích đánh quân Pháp đi càng quyết ở Non Đoan, buộc chúng phải tháo chạy về đồn Trà My.

          Quân Nhật chiếm quần đảo Trường Sa (Spratly), và quần đảo Hoàng Sa (Paracel).

          Phan Thanh mất. Đám tang được cử hành long trọng tại Hà Nội, biến thành một cuộc biểu dương lực lượng quần chúng. Gần 2 vạn đại biểu các tầng lớp nhân dân Hà Nội và đại biểu 14 tỉnh về tham dự đám tang.

          Phát xít Đức tấn công Ba Lan. Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ.

          Hai nước Anh và Pháp tuyên chiến với Đức.

          Bọn thực dân Pháp dâng Đông Dương cho phát xít Nhật, trao cho quân Nhật nhiều quyền hành. Đến cuối năm 1940, có 25.000 quân Nhật vào miền Bắc Việt Nam.

          Phát xít Nhật đảo chính thực dân Pháp trên toàn cõi Đông Dương, hầu như không gặp sự kháng cự nào đáng kể. Quân Nhật nhanh chóng chiếm phủ Toàn quyền và bắt hầu hết các quan chức cao cấp của thực dân Pháp. Đến chiều ngày 10-3 thì quân Pháp đầu hàng. Trên thực tế, Đông Dương đã trở thành thuộc địa của Nhật.

          Uỷ ban Khởi nghĩa toàn quốc ra “Quân lệnh số 1” phát lệnh Tổng khởi nghĩa.

          Phát xít Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng minh không điều kiện.

          Đại hội Quốc dân Đảng ở Tân Trào (Tuyên Quang).

          Đại hội tán thành chủ trương phát động Tổng khởi nghĩa và thông qua 10 chính sách lớn của Việt Minh. Đại hội cũng quy định quốc kỳ, quốc ca và cử ra Uỷ ban Giải phóng dân tộc do lãnh tụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.

          Dưới sự lãnh đạo của Tỉnh uỷ lâm thời đông đảo nhân dân Quảng Nam đã khởi nghĩa, giành ra chính quyền ở Hội An, sau đó toả ra các huyện. Quảng Nam là một trong 4 tỉnh giành chính quyền sớm nhất trong Cách mạng Tháng 8 – 1945.

          Buổi sáng, hơn 100.0000 đồng bào hà Nội tham dự cuộc mít tinh khổng lồ ở Quảng Trường Nhà hát lớn, sau đó chuyển thành khởi nghĩa giành chính quyền, nhanh chóng chiếm phủ Khâm sai, toà Thị chính thành phố và các công sở quan trọng khác.

          Tám giờ sáng, tiếng còi tầm thành phố phát hiệu lệnh cho các lực lượng quần chúng cách mạng tiến vào trung tâm Đà Nẵng. Đến 9 giờ, cờ đỏ sao vàng treo khắp nơi, báo hiệu đất “nhượng địa” đã trở về với Tổ Quốc.

          Tại Toà đốc lý, ông Lê Văn Hiến, nhân danh chủ tịch Uỷ ban Nhân dân thành phố có lực lượng vũ trang yểm hộ, tiến vào gặp đại diện chính quyền bù nhìn Nguyễn Khoa Thuyên buộc y phải trao chính quyền cho cách mạng.

          Chiều ngày 30-8-1945, tại Ngọ Môn hoàng thành Huế, vua Bảo Đại đọc Chiếu thoái vị. Ông Trần Huy Liệu thay mặt Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, chấp nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại và nhận ấn kiếm, chấm dứt quyền lực của triều đại phong kiến cuối cùng ở Việt Nam.

          - Quốc khánh của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

          Chính phủ lâm thời làm lễ ra mắt tại quảng trường Ba Đình (Hà Nội). Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập. Đoạn kết thúc Tuyên ngôn viết: “Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn 80 năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe Đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do, dân tộc đó phải được độc lập!”. Ngày này được chọn làm ngày Quốc Khánh.

          - Lễ ra mắt Uỷ ban Nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Quảng Nam được tổ chức trọng thể tại thị xã Hội An, có đông đảo nhân dân thị xã, đại biểu các phủ, huyện, các đoàn thể về dự.