Chương trình sinh kế lưu vực hồ thủy điện: Định hướng phát triển bền vững

Nhiều mô hình sinh kế phát huy hiệu quả

Từ khi Chương trình triển khai, nhiều mô hình sản xuất phù hợp với điều kiện tự nhiên và tập quán canh tác của đồng bào miền núi đã hình thành, bước đầu mang lại hiệu quả tích cực. Các mô hình tập trung vào trồng trọt, lâm nghiệp, chăn nuôi, thủy sản và từng bước mở ra hướng phát triển du lịch gắn với lợi thế vùng lòng hồ thủy điện.

Điển hình như trồng cây Giổi lấy hạt, quế, tre Điền trúc lấy măng, cây dược liệu; chăn nuôi bò sinh sản, heo cỏ miền núi; nuôi cá lồng bè tại các hồ thủy điện A Vương, Sông Tranh 2, Đak Mi 4, Sông Bung 2, Sông Bung 4… qua đó góp phần tạo sinh kế bền vững, từng bước nâng cao thu nhập cho người dân vùng lưu vực.

Bên cạnh nguồn lực từ các đơn vị thủy điện, các địa phương đã chủ động lồng ghép các chương trình mục tiêu quốc gia để hỗ trợ sinh kế cho người dân. Đến nay, 12 xã trên địa bàn thành phố đã triển khai nhiều mô hình phù hợp, được người dân hưởng ứng và từng bước nhân rộng.

Thực tiễn cho thấy, các mô hình không chỉ góp phần tạo việc làm, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho người dân, nhất là các hộ bị ảnh hưởng bởi các dự án thủy điện, mà còn thúc đẩy chuyển đổi cơ cấu sản xuất, bảo vệ tài nguyên rừng và môi trường sinh thái khu vực miền núi phía Tây thành phố.

Là địa phương có nhiều nhà máy thủy điện, thời gian qua, các đơn vị thủy điện đã hỗ trợ xã Bến Hiên hơn 286 triệu đồng để triển khai các mô hình phát triển kinh tế. Trên cơ sở đó, địa phương tiếp tục lồng ghép hơn 10,8 tỷ đồng từ các chương trình mục tiêu quốc gia nhằm mở rộng quy mô, nâng cao hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình. Theo ông Dương Văn Chung, Phó Chủ tịch UBND xã Bến Hiên, các mô hình sinh kế bước đầu phát huy hiệu quả và có tiềm năng phát triển thành các sản phẩm hàng hóa đặc trưng của địa phương.

Tại xã Trà Tập, nguồn hỗ trợ từ các doanh nghiệp thủy điện đã góp phần quan trọng trong phát triển kinh tế và bảo đảm an sinh xã hội. Thông qua hỗ trợ sản xuất, cải thiện hạ tầng cộng đồng và nâng cao nhận thức bảo vệ rừng, đời sống người dân vùng lưu vực từng bước ổn định; tổng nguồn lực hỗ trợ từ các đơn vị thủy điện dành cho xã đến nay đạt hơn 1 tỷ đồng.

Ở góc độ doanh nghiệp, Thủy điện Sông Tranh 2 và Thủy điện Sông Bung đã phối hợp với các địa phương hỗ trợ sinh kế và an sinh xã hội cho người dân vùng lưu vực hồ chứa, với tổng kinh phí lần lượt hơn 1,8 tỷ đồng và khoảng 2,4 tỷ đồng thông qua các hoạt động như hỗ trợ sản xuất, tặng quà Tết, trao học bổng và xây dựng nhà ở cho các hộ khó khăn, góp phần cải thiện thu nhập và ổn định đời sống người dân miền núi.

Định hướng triển khai giai đoạn 2026–2030

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai Chương trình tại một số địa phương vẫn còn những hạn chế. Một số nơi chưa thật sự quyết liệt; công tác lồng ghép các chương trình liên quan giữa địa phương và các đơn vị thủy điện chưa được quan tâm đúng mức. Công tác hướng dẫn kỹ thuật, theo dõi, giám sát mô hình chưa thường xuyên; nguồn lực hỗ trợ còn hạn chế. Nhiều mô hình có thời gian thực hiện dài nên chưa thể đánh giá đầy đủ hiệu quả và khả năng nhân rộng.

Đánh giá về vấn đề này, ông Trần Út, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho rằng thời gian qua chưa hình thành được các mô hình sinh kế đủ lớn, có quy mô và tiềm năng phát triển bền vững tại khu vực miền núi. Việc triển khai chưa chú trọng chất lượng và hiệu quả lâu dài; thiếu sự tham gia của doanh nghiệp trong xây dựng chuỗi giá trị theo hình thức liên kết sản xuất.

Theo ông Trần Út, Chương trình có ý nghĩa thiết thực, đóng vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế – xã hội và ổn định đời sống người dân miền núi.

“Do đó, việc vận dụng, lồng ghép các nguồn lực cần thực hiện có trọng tâm, gắn với trách nhiệm theo dõi, giám sát và đánh giá hiệu quả, tránh tình trạng hỗ trợ dàn trải, thiếu kiểm soát”, ông Trần Út lưu ý.

Phó Chủ tịch UBND thành phố Trần Chí Cường nhấn mạnh, các mô hình sinh kế phải được lựa chọn trên cơ sở phù hợp với điều kiện tự nhiên, địa hình miền núi và tập quán sản xuất của đồng bào dân tộc thiểu số. Chỉ những mô hình được người dân đồng thuận, chủ động tham gia và có khả năng phát triển ổn định mới được xem xét nhân rộng. Cùng với đó, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, biểu dương các mô hình điển hình, cách làm hiệu quả để tạo tính lan tỏa.

Lãnh đạo thành phố khẳng định, thành công của Chương trình không chỉ được đo bằng số lượng mô hình triển khai, mà quan trọng hơn là sự phát triển bền vững của người dân và sự hài hòa lợi ích giữa chính quyền, doanh nghiệp thủy điện và cộng đồng dân cư vùng lưu vực. Trên tinh thần đó, thành phố sẽ nghiên cứu xây dựng các tiêu chí, chỉ số đánh giá cụ thể nhằm đo lường hiệu quả và mức độ đóng góp thực chất của các bên tham gia Chương trình.

Phó Chủ tịch UBND thành phố yêu cầu cấp ủy, chính quyền 31 xã thuộc vùng bị tác động bởi các dự án thủy điện xác định đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng, gắn trực tiếp với mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội địa phương. Vì vậy, các xã phải chủ động nghiên cứu, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của người dân nhằm đề xuất, xây dựng các mô hình sinh kế phù hợp, có tính khả thi cao.

Định hướng giai đoạn 2026–2030, Phó Chủ tịch UBND thành phố giao Sở Công Thương chủ trì, phối hợp Sở Nông nghiệp và Môi trường cùng các sở, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch thực hiện Chương trình.

“Phải xác định rõ mục tiêu đến năm 2030, các nhóm nhiệm vụ và giải pháp triển khai theo từng năm; đồng thời nghiên cứu, đề xuất bổ sung các cơ chế, chính sách phù hợp để trình HĐND thành phố xem xét, thông qua, bảo đảm Chương trình được triển khai đồng bộ, hiệu quả và bền vững, Phó Chủ tịch UBND thành phố Trần Chí Cường nhấn mạnh.

QUANG HÀ